Urlop macierzyński w pigułce

Komu przysługuje urlop macierzyński? Co z osobami, którym się on nie należy? Jak prawo chroni matki na i po macierzyńskim? Sprawdź!

Świeżo upieczone mamy mają prawo do odpoczynku oraz do wolnego od pracy czasu, który poświęcą nowo narodzonemu dziecku. Czas taki nazywany jest urlopem macierzyńskim, jednak... nie wszystkim się on, niestety, należy. Chcesz wiedzieć, kto ma prawo do urlopu macierzyńskiego? Zastanawiasz się, czy i kobietom, którym urlop ten nie jest należny, prawo zapewnia jakąś ochronę? A może ciekawią cię inne kwestie związanie z macierzyńskim? Przeczytaj nasze małe kompendium wiedzy na ten temat!

Czym jest urlop macierzyński i komu przysługuje?

Urlop macierzyński jest okresem wolnym od pracy przy zachowaniu prawa do pełnego wynagrodzenia. Mają do niego prawo pracowniczki, które będąc zatrudnione urodziły dziecko lub dzieci. Jako zatrudnienie rozumie się, oczywiście, stosunek pracy (praca w oparciu o umowę o pracę, powołanie, wybór, mianowanie). Urlop macierzyński należy się każdej zatrudnionej pracownicy bez względu na rodzaj umowy o pracę, jaką zawarła z pracodawcą; staż pracy; wymiar czasu pracy. Ponadto prawo do tego rodzaju urlopu mają również kobiety prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujące z firmami na podstawie umowy-zlecenie, ale tylko wtedy, gdy dobrowolnie opłacają ubezpieczenie chorobowe.

Celem urlopu macierzyńskiego jest zapewnienie pracownicy czasu na dojście do siebie po porodzie oraz na opiekę nad nowo narodzonym dzieckiem.

Ile wynosi urlop macierzyński?

Długość należnego urlopu macierzyńskiego zależy od ilości urodzonych przez pracowniczkę podczas jednego porodu dzieci. W przypadku urodzenia jednego dziecka wymiar urlopu wynosi 20 tygodni, w przypadku dwójki dzieci – 31 tygodni, trójki – 33 tygodnie, czwórki – 35 tygodni, piątki (i więcej) – 37 tygodni. Tydzień urlopu macierzyńskiego w rozumieniu prawa wynosi 7 dni kalendarzowych.

Urlop macierzyński przed porodem?

Co ciekawe, z urlopem macierzyńskim wcale nie trzeba czekać do dnia porodu (jak wynikałoby z wymienionej wyżej definicji). Część jego okresu można wykorzystać wcześniej, podczas ciąży. W takim wypadku, oczywiście, po porodzie urlop zostanie skrócony o ten wykorzystany wcześniej czas. Maksymalny wymiar urlopu macierzyńskiego, jaki kobieta może wykorzystać przed urodzeniem dziecka, będąc jeszcze w ciąży, wynosi 6 tygodni.

14 tygodni i ani dnia krócej

Podstawowy urlop macierzyński wynosi 14 dni – jest on obowiązkowy, a więc kobieta musi go po porodzie wykorzystać w całości, nie może go przerwać (chyba, że dziecko zaraz po porodzie wymaga hospitalizacji, a jej okres przekroczy 8 tygodni od dnia porodu), zrezygnować z niego lub podzielić go na części. Również pracodawca nie ma prawa skracać tego urlopu! Świeżo upieczona matka może natomiast zrezygnować z pozostałych 6 tygodni (lub więcej w przypadku porodu mnogiego) urlopu na rzecz ojca dziecka. Jeżeli kobieta ma w planie rezygnację z tych 6 tygodni i powrót do pracy po obowiązkowych 14 tygodniach, musi zgłosić to pracodawcy najpóźniej 7 dni dni przed powrotem do pracy. Wniosek powinien być pisemny i prócz informacji o rezygnacji z pozostałej części urlopu powinien zawierać również zaświadczenie pracodawcy, u którego zatrudniony jest ojciec dziecka, z potwierdzeniem, że pracownik ten rozpoczyna urlop macierzyński w terminie przypadającym bezpośrednio po powrocie pracowniczki-matki do pracy.

Dodatkowy urlop macierzyński

Do niedawna świeżo upieczeni rodzice mogli skorzystać z prawa do dodatkowego urlopu macierzyńskiego (jego wymiar wynosił 6 lub 8 tygodni, w zależności od ilości urodzonych podczas jednego porodu dzieci, i mógł być podzielony na części oraz pomiędzy matkę a ojca). Wraz z początkiem roku 2016 – dokładnie 2 stycznia – zniesiono prawo do dodatkowego macierzyńskiego łącząc go z urlopem rodzicielskim, który obecnie zamiast 26 tygodni – jak wcześniej – wynosi 32 (w przypadku urodzenia jednego dziecka) bądź 34 tygodnie (w przypadku urodzenia co najmniej dwójki dzieci podczas jednego porodu).

Inny wymiar urlopu macierzyńskiego

Choć podstawowego wymiaru urlopu macierzyńskiego (14 tygodni) nie można, jak już wcześniej wspomniano, przerwać, skrócić czy podzielić go na części, to pewne sytuacje jednak to wymuszają. Zdarzają się przecież przykre sytuacje takie jak na przykład urodzenie martwego dziecka, zgon noworodka czy niepodjęcie się przez matkę opieki nad nowo narodzonym dzieckiem. W takich przypadkach kobieta także ma prawo do urlopu macierzyńskiego, jednak ulega on wtedy skróceniu. Prawo przewiduje również sytuację, gdy urlop ten może zostać przerwany.

Wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi więc 8 tygodni (od dnia porodu, oczywiście), kiedy:

• dziecko urodzi się martwe,

• dziecko umrze przed upływem 8 tygodni od narodzin,

• przed upływem 8 tygodni od narodzin kobieta zrezygnuje z wychowywania dziecka i odda je do rodziny zastępczej.

Jeśli natomiast dziecko umrze w trakcie trwania urlopu macierzyńskiego, ale po upływie 8 tygodni jego życia, wtedy urlop macierzyński zostaje przerwany po tygodniu od zgonu dziecka. W przypadku oddania dziecka do rodziny zastępczej po 8 tygodniach od porodu, urlop przerywany jest natychmiast, w tym samym dniu, w którym kobieta odda dziecko.

Jedyna sytuacja, w której przepisy prawa przewidują przerwanie urlopu macierzyńskiego, to konieczność hospitalizacji dziecka zaraz po porodzie przez okres ponad 8 tygodni (od dnia jego narodzin). W takim przypadku po upływie owych 8 tygodni kobieta może przerwać urlop i wykorzystać pozostały należny okres w późniejszym terminie, kiedy hospitalizacja się zakończy, a dziecko będzie mogło wrócić ze szpitala do domu.

Co z osobami, którym nie należy się urlop macierzyński?

No właśnie, a co z osobami, które na przykład pracują na umowę-zlecenie i nie odprowadzają dobrowolnych składek na ubezpieczenie zdrowotne? Co z rolnikami, studentami, bezrobotnymi i pracującymi na podstawie umowy o dzieło? One co prawda urlopu macierzyńskiego nie dostaną, ale za to otrzymają specjalne rodzicielskie świadczenie, które będzie wynosiło 1000 zł netto miesięcznie. Minimalny czas otrzymywania takiego świadczenia wynosi 52 tygodnie od porodu. W przypadku ciąży mnogich okres ten zostanie odpowiednio wydłużony. Jeżeli urodzą się bliźniaki, czas ten wynosić będzie 65 tygodni. W przypadku urodzenia trójki dzieci podczas jednego porodu – będzie to 67 tygodni, w przypadki czwórki – 69, a w przypadku piątku lub więcej dzieci podczas jednego porodu – aż 71 tygodni.

Prawo do otrzymywania specjalnego rodzicielskiego świadczenia w wysokości 1000 zł dla osób, którym nie należy się urlop macierzyński, weszło w życie w roku 2016, jednak pomoc tę otrzymają również rodzice dzieci urodzonych w 2015 roku. W przypadku dzieci urodzonych w roku 2015, okres otrzymywania świadczenia nie będzie jednak równy ustawowemu okresowi – rodzice takiego dziecka będą otrzymywać tę finansową pomoc jedynie do czasu, kiedy dziecko skończy 12 miesięcy. Ponieważ prawo nie działa wstecz, świadczenie należy im się od stycznia 2016, a nie od dnia narodzin dziecka.

Ochrona prawna matek na urlopie macierzyńskim

Prawo chroni nie tylko kobiety w ciąży i osoby niepełnosprawne – istnieją również specjalne przepisy chroniące matki na urlopie macierzyńskim. Owa ochrona prawna dotyczy w głównej mierze trwałości stosunku pracy, co oznacza, że kiedy pracowniczka przebywa na urlopie macierzyńskim, pracodawca nie ma prawa jej zwolnić. Co więcej, gdy okres trwania tego urlopu się zakończy, pracodawca musi także przyjąć ją z powrotem do pracy – nie może wręczyć jej wypowiedzenia, gdyż jej nieobecność w pracy była usprawiedliwiona. Kobieta powracająca po urlopie macierzyńskim powinna zająć stanowisko, na którym pracowała przed urlopem. Jeżeli z jakichś powodów jest to niemożliwe – pracodawca musi przyznać jej stanowisko równorzędne i odpowiadające jej kwalifikacjom zawodowym. Jeśli i tego nie może zrobić, może przyznać jej stanowisko niższe. Fakt, że kobieta przebywała na urlopie macierzyńskim, nie może jednak mieć wpływu na wysokość jej wynagrodzenia po powrocie do pracy. Innymi słowy – wysokość wynagrodzenia kobiety powracającej z urlopu macierzyńskiego musi wynosić tyle samo, ile wynosiłoby w przypadku, gdyby pracowniczka ta nie przebywała wcześniej na takim urlopie. Tyczy się to zatem także podwyżek wynagrodzeń.

Co prawda pracodawca nie może zwolnić pracowniczki na lub zaraz po urlopie macierzyńskim, lecz może się zdarzyć, że umowa o pracę takiej kobiety jest terminowa i wygaśnie w trakcie trwania urlopu. W takim wypadku, kiedy umowa samoistnie ulegnie rozwiązaniu, kobieta ma prawo do zasiłku macierzyńskiego. Zasiłek otrzymuje od dnia rozwiązania umowy aż do skończenia przez dziecko 12 miesięcy. Prawo do zasiłku macierzyńskiego ma również, oczywiście, pracowniczka, której wygasa terminowa umowa z mocy prawa przedłużona po pierwszym trymestrze aż do dnia porodu.

Podstawa prawna:

• Kodeks pracy - ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1502, z późn. zm.),

• Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z dnia 25 czerwca 1999 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 159, z późn. zm.),

• Ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1220),

• Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r. poz. 1268).